Математика сабағында виртуальды лабораториялық жұмыстардың тиімділігі
Білікті мұғалім үшін теориялық және тәжірибелік білімдер өзара тығыз байланыста болады. АКТ-ны енгізген кезде теориялық және тәжірибелік білімдердің біртұтастығы оларды ойланып қолдануды қамтамасыз етеді, ал бұл оқыту және оқу үдерістерін жақсартуға жағдай жасайтын болады. Сабақта теориялық және тәжірибелік білімдерді қолданған кезде, анықтаушы фактор оқыту үдерісінің мазмұны, әдістемесі, технологиясы саласындағы білімнің қалыптасқандығы болып табылады.
Технологиялық, педагогикалық және мазмұндық білім тәсілін алғаш рет 2006 жылы Мишра және Кёлер қарастырды. Олардың айтуынша, егер жаңа технология оқуды жақсартуға ықпал ете алатын болса, онда жоспарлау үдерісі пән бойынша арнайы білімдердің оқушылардың осы білімдерді қалай игеретінін түсінумен бірге жүруін көздеу керек.
Математикадан компьютерлік лабораторияларға жататын алғашқы программалар бұдан 15 жыл бұрын пайда болған. Олардың ішінде динамикалық геометрияның әртүрлі программаларын айтуға болады, олардың ішінен бізге “Жанды геометрия” программасы белгілі және сол сияқты Stella программасы дифференциалдық теңдеулер арқылы сипатталатын әртүрлі экологиялық, экономикалық жүйелерді модельдеуге арналған.
Қарапайым физикалық практикумдарда виртуалды лабораториялық жұмыстар жүргізуге мүмкін болғанымен, дәстүрлі математикалық білімде бұларға аналогиялық программалар болмады. Сондықтан мұндай лабораториялық жұмыстар математиканы оқытуға терең түрде әсері болады.
Бұл идеялар негізінде , оқушылар дайын теоремаларды алып дәлелдеу емес, оларды өздігінен табу керек.
Виртуальды математикалық лабораториялық жұмыс – негізгі құрамдас үш бөлігін алуға болады:
1. модельдеу
2. эксперимент
3. “динамика” параметрлерді варияциялау
1. Математикалық модельдердің оқытудағы орны бізге белгілі.
2. Ал эксперимент мәселесі - совет мектептеріндегі дәстүрлі оқытуда қолданылған емес.
3. Виртуальды математикалық лабораториялық жұмыстың маңызды ерекшелігі - динамикалық зерттеу обьектісінің өзгерісін бақылай отырып, осы өзгерістерді басқарады.
Жалпы айтқанда, білім беру жүйесінде математиканың атқаратын ролі аз емес. Мектептегі математитка курсын күнделікті практикалық өмір талабына сай мазмұнда оқытудың бір саласы ретінде олардың қолданылуын көрсету.
Сондықтан, оқушының алгебра және анализ бастамалары курсын терең түсуін, алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез келген жағдайда тиімді пайдалана білуіне виртуалды лабораториялық жұмыстарды енгізу мақсатым болып табылады.
Осыған сай алдымызға төмендегідей міндеттер қойып отырмыз:
1. Функцияны зерттеуде туындыны қолдану тақырыбына арналған ВМЛ жұмыстарды орындау әдістемесін құрастыру;
2. Жазық фигураның ауданын табуда интегралды қолдану тақырыбына арналған ВМЛ жұмыстарды орындау әдістемесін құрастыру;
3. Айналу денесінің көлемін табуда интегралды қолдану тақырыбына арналған ВМЛ жұмыстарды орындау әдістемесін құрастыру;
4. Доғаның ұзындығын табуда интегралды қолдану тақырыбына арналған ВМЛ жұмыстарды орындау әдістемесін құрастыру;
5. Айналу бетінің ауданың табуда интегралды қолдану тақырыбына арналған ВМЛ жұмыстарды орындау әдістемесін құрастыру;
ВМЛ ЖҰМЫСТАРДЫ ОРЫНДАУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ҮЛГІЛЕРІ
Виртуалды лабораториялық жұмыс № 1
Тақырыбы: Функцияны зерттеуде туындыны қолдану.
Мақсаты: Функцияның зерттеуде туындыны қолдануды үйрету. Ол үшін:
1. Функцияның туындысын;
2. Функцияның өсу, кему аралықтарын анықтай;
3. Функцияның экстремум нүктелерін;
4. Функцияның графигін сала білу керек.
Негізгі мазмұны:
Тапсырма №1.
Функцияны зерттеу үлгісін ескере отырып, туындыны пайдаланып y=
функциясының графигін салаңыз.
1. Анықтау обылысы: себебі,
2. Функцияның ерекшеліктерін анықтау: функция жұпта, тақта емес.
3. - вертикаль асимтотасы
4. y= - горизонталь асимтотасы, яғни горизанталь асимтотасы жоқ.
Көлбеу асимтотасын деп белгілесек.
- көлбеу асимтотасы болып табылады.
5.
Бұл туындыны нөлге теңейміз:
функция дөңес
функция ойыс
7. ОУ осін (0:-1) нүктесінде қиса, ОХ осін (1;0) нүктесінде қияды. (0;-1) иілу нүктесі.
У= функциясынынң графигі
Тапсырма №2.
функциясының графигін салаңыз.
1. Функция х-тің барлық мәндерінде анықталған және үзіліссіз, х > 2 ,болғанда оң және х < 2 болғанда теріс; .
2. болғандықтан, - функция графигінің болғандағы асимтотасы, ал болғандағы.
3. Туындысы болса, онда функция болғанда кемиді және болғанда өседі, ал де ке тең минимум мәні болады.
4. Екінші ретті туындысының белгілері бойынша:
және болғанда функция графигі дөңес,
ал, болғанда функция графигі ойыс; және иілу нүктесі.
5. Функцияның графигі 11 суретте.
2 сурет
Виртуалды лабораториялық жұмыс №2
Тақырыбы: Жазық фигураның ауданын табуда интегралды қолдану.
Мақсаты: Жазық фигураның ауданын табуда интегралды қолдануды үйрету. Ол үшін:
1. Функцияның графигін салу;
2. формуласын білу;
3. Анықталған интегралды есептей білу жетілікті.
Негізгі мазмұны:
Тапсырма № 1. интегралы түрінде берілген функцияның графигімен және түзуімен шектелген фигураның ауданын табайық.
Шешуі: Алдымен интегралдың өрнегін анықтайық:
Сонымен, есепті шығару параболасы және түзуімен шектелген фигураның ауданын табуға әкеледі.
Алдымен интегралдың шектерін табайық . Ол үшін теңдеуін шешеміз.
Берілген жазық фигура Oy осіне қарағанда симметриялы. Сондықтын қисықсызықты трапецияның ауданын [0;2] кесіндесінде есептеп екіге көбейтсе жеткілікті.
3- сурет
Жауабы: кв. бірлік
Тапсырма № 2. 4 суретте кескінделген фигураның ауданын табыңыз.
4 -сурет
Шешуі:
ізделінді фигура және
а кез келген екені шығады. Егер болса, онда
және фигуранын ауданын табу керек екендігі шығады. Ол үшін:
кв.бірлік
Жауабы:
Виртуалды лабораториялық жұмыс № 3
Тақырыбы: Айналу денесінің көлемін табуда интегралды қолдану.
Мақсаты: Айналу денесінің көлемін табуда интегралды қолдануды үйрету. Ол үшін:
1. Функцияның графигін салу;
2. формуласын білу;
3. Анықталған интегралды есептей білу жетілікті.
Негізгі мазмұны:
Тапсырма №1.
; қисықтарымен шектеліп ОХ осінен айналағанда шығатын фигураның көлемің табыңыз.
Шешуі: Айналу денесінің көлемін табуда интегралдың формуласымен есептесек,
Жауабы:
Тапсырма №2.
; қисықтарымен шектеліп ОХ осінен айналағанда шығатын фигураның көлемің табыңыз.
Шешуі:
Мектеп курсындағы айналу денесінін көлемін табатын формула бойынша
бойынша есептесек,
Ал енді интеграл арқылы келесі формуламен есептеуге болады.
Жауабы:
Тапсырма № 3
; қисықтарымен шектеліп ОХ осінен айналағанда шығатын фигураның көлемің табыңыз.
Шешуі:
ОХ осінен айналағанда шығатын фигураның көлемің табу үшін интеграл арқылы келесі формуламен есептеуге болады.
Виртуалды лабораториялық жұмыс № 4
Тақырыбы: Доғаның ұзындығын табуда интегралды қолдану.
Мақсаты: Доғаның ұзындығын табуда интегралды қолдануды үйрету. Ол үшін:
1. Функцияның графигін салу;
2. формуласын білу;
3. Анықталған интеграл мен туындыны есептей білу жетілікті.
Негізгі мазмұны:
Тапсырма №1.
сызығының аралығында жатқан доғаның ұзындығын табыңыз.
Шешуі: Мектеп курсындағы дәстүрлі әдіспен суреттігі пайда болған үшбұрышты шешетін болсақ, мұндағы АВ = 2, ВС= 4. АС-?
Пифагор теоремасы бойынша ал енді, интегралдың көмегімен, доғаның ұзындығын формуласы бойынша есептесек, мұндағы, , туындысы, .
9 - сурет
Виртуалды лабораториялық жұмыс № 5
Тақырыбы: Айналу бетінің ауданың табуда интегралды қолдану.
Мақсаты: Айналу бетінің ауданың табуда интегралды қолдануды үйрету. Ол үшін:
1. Функцияның графигін салу;
2. формуласын білу;
3. Анықталған интеграл мен туындыны есептей білу жетілікті.
Негізгі мазмұны: ; қисықтарымен шектеліп ОХ осінен айналағанда шығатын фигураның ауданын табыңыз.
ҚОРЫТЫНДЫ
АКТ-ның дамуы білімді бағалау және пайдалану жүйесін де уақытылы өзгертіп отыруды талап етеді. Осыған байланысты оқытуда қолданылатын әдіс-тәсілдер, әдістемелер, технологиялар жаңартылып отырады. АКТ бойынша оқушылардың көзқарасы өзгерді деп айта алмаймын, қазіргі ұрпақ компьютерді, ұялы телефонды, сандық теледидар жақсы білетін жандар. Дегенмен, мен оқушыларыма виртуальды математикалық лабораториялық жұмыстарды жүргізу барысында оң нәтижеге жете алдым. Соған себеп, 10 -11 сыныптарда алгебра және анализ бастамалары пәніндегі «туындыны қолдану», «алғашқы функция және интерграл» атты тарауларында функцияны зерттеу, жазық фигураның ауданын есептеу, айналу денесінің көлемін анықтау, айналу денесінің бетінің ауданын анықтау, айнымалы күштің жұмысын табу тақырыптар бойынша қарапайым тәсілдер арқылы оқушылардың жұмыстарының үлгілері жоғарыда көрсетілді.
Бұл виртуальды математикалық лабораториялық жұмыстар компьютерлік технологияны пайдалану нәтижесінде оқушылардың осы тақырыптар бойынша білімдерін жетілдіріп, пәнге деген қызығушылығы арттырды деп нық сезіммен деп айта аламын.
Қарапайым физикалық практикумдарда виртуалды лабораториялық жұмыстар жүргізуге мүмкін болғанымен, дәстүрлі математикалық білімде бұларға аналогиялық программалар болмады. Сондықтан мұндай лабораториялық жұмыстар математиканы оқытуға терең түрде әсері бар. Сонымен қатар, менің нәтижелерім жаңа технологияларды енгізуде сабақ беру стилін түп негізімен өзгертпейді деген пікірді ұстанамын. ВМЛ жұмыстар мектеп бағдарламасындағы кеңейтілген тапсырма ретінде деп қарастыруға болады. Бұл тапсырмалар қабілетті немесе дарынды, әсіресе «тұйық» немесе анықталмаған дарыны бар оқушыларды анықтауға көмектесе алады. Бұндай жаттығулардың ашық сипаты мен жоғары деңгейлі қиындықтары оқушылардың қабілеттерін көрсетуге мүмкіндік береді.
Қорытындылай келе, жоғарыда көрсетілген мақсаттар мен міндеттерге сай мен төмендегідей нәтижерлерге жеттім:
1. Функцияны зерттеуде туындыны қолдану тақырыбына арналған ВМЛ жұмыстарды орындау әдістемесін құрастырдық;
2. Жазық фигураның ауданын табуда интегралды қолдану тақырыбына арналған ВМЛ жұмыстарды орындау әдістемесін құрастырдық;
3. Айналу денесінің көлемін табуда интегралды қолдану тақырыбына арналған ВМЛ жұмыстарды орындау әдістемесін құрастырдық;
4. Доғаның ұзындығын табуда интегралды қолдану тақырыбына арналған ВМЛ жұмыстарды орындау әдістемесін құрастырдық;
5. Айналу бетінің ауданың табуда интегралды қолдану тақырыбына арналған ВМЛ жұмыстарды орындау әдістемесін құрастырдық;
6. Виртуальды лабораториялық жұмыстарының нәтижесі бойынша :
1) 5- 11 сынып оқушыларының математика пәнінен білім сапасы жоғарлауда
2012 -2013 оқу жылы 2013-2014 – оқу жылы 2014 – 2015 оқу жылы
46 % 54% 71%
2) 11 - сынып оқушылардың Ұлттық бірыңғай тестілеу қорытындысы бойынша орта ұпайлары өсуде:
2012 -2013 оқу жылы 2013-2014 – оқу жылы 2014 – 2015 оқу жылы
11 13 15
3) Соңғы үш жыл қорытындысы бойынша математика нәнінен «2» алған оқушылар болған жоқ.
Жалпы айтқанда, білім беру жүйесінде математиканың атқаратын ролі аз емес. Мектептегі математитка курсын күнделікті практикалық өмір талабына сай мазмұнда оқытудың бір саласы ретінде олардың қолданылуы көрсетілді.
Сондықтан да, алгебра және анализ бастамалары курсына қолданбалық бағытты ашатын виртуалды лабораториялық жұмыстарды енгізу ыңғайлы болып табылады.
Болашақта осы ВМЛ жұмыстарды математика , алгебра және геометрия пәндерінде жүргізуді жоспарлаймын. Сондықтан, оқушылардың менің сабағыма қызығушылығын ояту үшін, олардың жан дүниесін түсінуге тырысып, болашақта метатану әдістерін игерген оқушы тәрбиелеп шығаруда аянбай еңбек етуге тырысамын. Өз мақсатыма жету үшін:
• АКТ-да жұмыс жасау қабілеттерін шыңдауға;
• Оқушылардың берілген тапсырмаларды жан - жақты сыни тұрғыдан ойлауына;
• Бір-бірін нақты, әрі шынайы бағалауына ықпал ету үшін осы курста алған білімімді кеңінен пайдалана аламын деп ойлаймын.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. «Мұғалімге арналған нұсқаулық» үшінші (базалық) деңгей, үшінші басылым.
2. «Алгебра және анализ баастамалары» 10 -11 сыныптар, Алматы «Мектеп» 2012
3. «Математика және Физика» журналы 2007-2015
4. «Математика» журналы 2008-2015